محله سنگلج تهران
محله ی سنگلج در غرب تهران قدیم قرار داشته و یکی از محلات قدیم بوده است که بی گمان قدمت آن به زمان های پیش از صفویه برمی گردد.
این نام ظاهرا کهنه و باستانی است.اماکن دیگری نیز در قدیم وجود داشته که نام آن ها نزدیک بدین نام بوده است و از این نوع است سنگلج یا سنگلیج در ماوراء النهر که بر دامن کوهی افتاده بود و معدن بی جاده ی بدخشی و لعل در آن کوه بوده است.برخی اصل سنگلج را سنگ رج دانسته اند و آن را مربوط به محل رج بندی و تقسیم آب با پاره های سنگ ذکر کرده اند.بیش از نصف این محله باغ و مزرعه بوده که بیشتر در سمت جنوب محله و نزدیک حصار شهر قرار داشته اند.یک قسمت هم زمین بایر بوده که تا سال های آخر سلطنت ناصرالدین شاه به همان صورت باقی مانده بوده و در نقشه ی ترسیمی ۱۳۰۹ قمری هم به صورت بایر نشان داده شده است.نقاط عمده محله مثل محله ی باجمانلوها، سرآب پخش کن تا تکیه ی حاجی باقر، کوچه آقا محمد حسن، محله ترکمن ها و خسروخان، باغ و مشجر یا زمین زراعی بوده است.
دروازه‌های محله:
در نقشه ۱۲۷۵ قمری دو دروازه این محل را به خارج از شهر متصل می‌کردند.دروازه قزوین که بعدها میدان شاپور در محل آن احداث شد و دروازه محمدیه که بعدها میدان اعدام جای آن را گرفت.
خانه ها و عمارت های محله:
خانه ی میرزا تقی مستوفی، خانه ی جعفر قلی خان، خانه ی میرزا موسی وزیر، خانه ی زکی خان کد خدا، عمارت عیسی خان والی، عمارت مستوفی الممالک، عمارت معیر الممالک و…
اجزای محله:
سراها و کاروانسراها:
سرای خالصه، سرای حاج میرزا شفیع، کاروانسرای خرابه در جنوب باغ اقبال الدوله و…
مدرسه ها:
مدرسه ی مبرزا عبدالکریم، مدرسه ی یونس خان، مدرسه ی حاج رجبعلی و…
کلیسا:
کلیسای ارامنه در کوچه ی ارامنه.
حمام ها:
حمام معتمد الحرم، حمام نجم الملک و…
یخچال ها:
یخچال انیس الذاکرین و یخچال حاجی اسماعیل.
اماکن دولتی:
مخزن اسلحه ی ذخیره در شمال خیابان و محله شیخ هادی، مجمع الصنایع در جنوب بازارچه ی صندوق دار.
اماکن متبرک:
امامزاده غیبی در شمال شرقی و نزدیک ارگ و امامزاده سید نصرالدین.
قهوه خانه ها:
دو باب قهوه خانه با نام های قهوه خانه جلیل آباد و عباسعلی.
منبع
کتاب کوچه پس کوچه های تهران،
تالیف همایون عبدالرحیمی
نویسنده سروناز روحانی
