باغ ایرانی:
به طور کلی معماران ایرانی با استفاده از عوارض طبیعی همچون نوع و شیب زمین سه نوع باغ را در ایران بنیان نهاده اند:
الف) باغ های مسطح و کم شیب مانند باغ چهلستون قزوین.
ب) باغ های شیبدار که سرازیر شدن آب از صفه های بالایی به درون صفه های پایین خود بخشی از زیبایی این باغ ها است.مثل باغ شازده کرمان.
ج) باغ هایی که در ساخت آن ها عارضه های طبیعی مانند همچون آبگیر و جنگل به کار گرفته می شد.مثل باغ های عباس آباد و صفی آباد در بهشهر.
شکل کلی باغ ها منظم است.قاعده ی آن ها معمولا مربع یا مستطیل است.باغ ها با دیواری بلند محصور شده اند و برای کسی که در پس آن ها به نظاره می ایستد به مثابه ی گنج پنهانی جلوه می کند.دیوارها مانع از ورود بیگانگان بود و به خصوص از نهرها و جوی ها که وجود باغ بدون آن ها ناممکن بود، حفاظت می کرد.پشت این دیوارهای بلند و بعضا همراه با برج، باغ آرایش یافته با نظمی دقیق آغوش به سوی ما می گشاید.
باغ های ایران را بر اساس نوع طرح یا نقشه می توان به دو دسته کلی تقسیم نمود:
الف) باغ هایی که دو محور موازی اصلی دارند و خیابان و کوچه باغ های فرعی جا به جا این دو محور را با زاویه ی ۹۰ درجه قطع می کنند.مانند باغ دولت آباد یزد.
ب) باغ هایی که دو، سه یا چهار محور مضاعف و موازی دارند که در مرکز باغ همدیگر را قطع می کنند مانند باغ نظر.
یکی از عناصری که در باغ ایرانی جایگاه برجسته ای دارد، کوشک، عمارت یا ایوان است.کوشک در جایی ساخته می شود که بهترین چشم انداز را داشته باشد.کوشک ها عموما بناهای مرتفع و برون گرا هستند.دلیل این امر را می توان برخورداری از کامل ترین چشم انداز و بهره گیری از بوی خوش و زیبایی باغ دانست.از همینجا می توان تفاوت ساختاری کاخ و کوشک را درک نمود.کاخ به دلیل برقراری امنیت، ساختاری به شدت بسته و درون گرا دارد اما کوشک برخلاف آن، فضایی کاملا به بیرون گشوده دارد.
آب نیز هم چون کوشک، عنصر اساسی در باغ های ایران است.بهشت آرمانی توصیف شده در قرآن چشمه ای در مرکز دارد که از آن چهار نهر با موادی چون شیر، عسل، آب و شراب به اطراف جاری هستند.این نگرش فلسفی به زیبایی توسط معماران ایرانی در سطح زمین گسترانیده شده است زیرا در اکثر باغ های ایرانی جوی آب از طبقه ی زیرین کوشک سرچشمه می گیرد و پس از ورود به حوض جلوی آن در کل باغ جاری می گردد.
کتاب منبع: کتاب معماری ایران و جهان در سپهر فرهنگ ایران/ دکتر رضا نوری شادمهانی
